Artykuły

Bogate formy budownictwa regionalnego mogą być źródłem wielu inspiracji architektonicznych. Architektura regionalna bazuje bowiem na specyficznych rozwiązaniach elewacyjnych, wypracowanych przez wieki formach elewacji budynków i dachów. Budują one niepowtarzalny klimat będący wyróżnikiem architektury regionalnej. Dom oparty na regionalnych wzorcach wzmocni nasz związek z miejscem, w którym powstał. Często elementy stylów regionalnych to rozwiązania bardzo praktyczne, podyktowane choćby klimatem, powrót do nich wiąże się z funkcjonalnymi zyskami, z których często rezygnowano w czasach wszechobecnej PRL-owskiej unifikacji.

Architektura regionalna Podhala – niepowtarzalne dachy

W przeszłości to dach był najczęściej elementem typowym dla regionu, w którym wzniesiono dom. Jego kształt, a także rodzaj pokrycia wynikały z warunków klimatycznych oraz zasobów naturalnych. Na południu dominowały dachy czterospadowe, natomiast północ kraju była zarezerwowana dla dwupołaciowych. Do dziś przetrwały charakterystyczne dla Podhala dachy półszczytowe, o dużym kącie nachylenia wymuszonym warunkami klimatycznymi. Bardzo ostry spadek połaci wiąże się z obfitymi na terenach górskich opadami śniegu. Takie rozwiązanie sprawia, że dom zyskuje dodatkowe, przytulne kondygnacje, co w przypadku górskich domostw i pensjonatów jest dodatkową wartością. Pozwala też ekonomicznie wykorzystać przestrzeń niewielkich działek wydartych górom. Ważnym elementem kształtującym wizerunek budownictwa podhalańskiego było także krycie dachów gontem, co wiązało się z dużą dostępnością drewna. Dziś kosztowny gont drewniany może zastąpić choćby grafitowa dachówka – ceramiczna, betonowa czy nawet bitumiczna z posypką mineralną. Odpowiednim rozwiązaniem na dach podhalański będzie także „dachówka” z posypką wulkaniczną i rdzeniem ze stali aluminiowo-cynkowej. To lekkie, a przy tym bardzo odporne na trudne warunki atmosferyczne panele dachówkowe. Ich kolorystyka w różnorodnych odcieniach czerni i szarości doskonale wpisuje się w architekturę regionalną.

Architektura regionalna dachów na nizinach

Godne uwagi są także dachy typowe dla północnej Polski, będącej w przeszłości częścią Prus, gdzie dach był najczęściej okazały, dość stromy, często o spadku nawet nieco powyżej 45° kryty czerwoną dachówką. Na Pomorzu, a także na Kaszubach poza pokryciem z dachówki spotykało się także strzechy i regionalną odmianę gontów, zaś w północno-wschodniej Polsce wiórem. W centralnej części kraju, a także na południowym-wschodzie architektura regionalna była reprezentowana przez dachy czterospadowe, kryte strzechą. Dzisiaj po obszerne wydatne dachy kryte słomą sięgają najczęściej właściciele obiektów turystycznych i gastronomicznych. My swój związek z regionem możemy za to podkreślić kolorem pokrycia, wybierając materiały w odcieniach szarości czy grafitu.

Architektura regionalna – drewno na elewacji

Wygląd zewnętrznych ścian domu był zazwyczaj wynikiem jego konstrukcji. Na przeważających terenach dzisiejszej Polski ściany domów wznoszono zazwyczaj z drewna drzew iglastych: sosny, świerka i jodły, a w przypadku bogatszych domostw także modrzewia. Tylko podwaliny wykonywano niekiedy z dębiny. Ściany bardziej reprezentacyjnych budowli pokrywano gontem. Plastyczność tych materiałów i umiejętności rodzimych cieśli sprawiły, że wypracowano wiele atrakcyjnych, charakterystycznych dla różnych rejonów kraju rozwiązań. Dzisiaj drewno rzadko wykorzystuje się jako element konstrukcyjny domów – najczęściej ma to miejsce w budownictwie podhalańskim oraz letniskowym i rzadziej podmiejskim – przykładem może być tzw. architektura uzdrowiskowa. Zazwyczaj drewno występuje w roli okładziny elewacyjnej.

Kamień w architekturze regionalnej

W większości regionów kamień stosowano jedynie na podmurówkę. Był to przede wszystkim kamień osadowy – wapień i piaskowiec na południu (Jura Krakowsko-Czestochowska, Lubelszczyzna czy Podlasie), a na północy kamień narzutowy. Dzisiaj to rozwiązania obecne w całym kraju – kamień w roli podmurówki czy też znacznie częściej okładziny cokołu to gwarancja solidnej ochrony strefy przyziemia. Znacznie rzadziej – zarówno w przeszłości, jak i obecnie – można spotkać kamień w roli okładziny elewacyjnej. Przykłady domów wybudowanych z wapienia czy też granitowych otoczaków daje najczęściej architektura regionalna Mazur czy też Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Natomiast częstym zjawiskiem jest stosowanie elementów kamiennych na fragmentach elewacji – wspomnianych już cokołach, a także wokół drzwi, okien czy naroży domów. Dzisiaj naturalny kamień w budownictwie regionalnym może z powodzeniem zastąpić kamień wykonany z betonu. To płytki różnej grubości odtwarzające różnorodne rodzaje i formy skał, m.in. łupek, wapień czy granit.

Architektura regionalna i cegła

Elementem dekoracyjnym dominującym w architekturze Górnego Śląska, Pomorza, a także wielu ośrodków przemysłowych powstałych na przełomie XIX i XX wieku jest cegła. Kiedyś była ona materiałem pospolitym stosowanym ze względów funkcjonalnych, który zapewniał elewacji ochronę przed zawilgoceniem i zabrudzeniem, dzisiaj postrzega się ją jako szlachetny, a nawet luksusowy wyróżnik domu. Stosuje się ją jako okładzinę całych powierzchni ścian lub tylko w strefie parteru. Jednak nawet niewielki ceglany detal dodaje elewacji urody i chroni mury. Spotykamy je w cokołach, w obramieniach otworów wejściowych i wypełnieniach przestrzeni międzyokiennych, w oblicowaniach słupów podcieni, gankach. Znacznie częściej zamiast cegły, która wymaga odpowiednich rozwiązań konstrukcyjnych (ścian trójwarstwowych), stosuje się płytki klinkierowe. Mają, jak cegła równie wysoką odporność na mróz, wilgoć czy uszkodzenia mechaniczne, a są przy tym znacznie tańsze. Można ich używać także na elewacjach remontowanych domów. Ciekawym produktem, który może także wykorzystać architektura regionalna jest również klinkier elastyczny. Występuje w formie cienkich, łatwych do ułożenia płytek. Jego wzornictwo bazuje na atrakcyjnych dekorach klinkieru naturalnego, jest przy tym również odporny na warunki atmosferyczne typowe dla naszego klimatu.

Mur pruski

Do regionalnych elementów rozwiązań elewacyjnych można też zaliczyć tzw. mur pruski, który jest charakterystyczny dla domów budowanych technologią szachulcową. Najbardziej są zrośnięte z Pomorzem, Dolnym Śląskiem, Warmią i Mazurami oraz Kaszubami, chociaż przykłady budownictwa ryglowego można też spotkać w centralnej Polsce. Ich dekoracją jest widoczna drewniana konstrukcja ściany szachulcowej (szkieletowej), która tworzy wyrazisty rysunek kratki przecinającej ceglane lub otynkowane wypełnienie.

zdjęcia: K. Jankowska, AdobeStock